Jerzy Zajadło
ISBN 83-89356-15-5, twarda oprawa, 251 stron, Gdańsk 2003
Problem rozrachunku z komunistyczną przeszłością wzbudził w zjednoczonych Niemczech gwałtowne kontrowersje. Publiczną debatę zdominowała zwłaszcza kwestia wymierzenia kary osobom odpowiedzialnym za powstanie i funkcjonowanie szczególnego reżimu panującego na granicach NRD. Wyroki które zapadły w trakcie procesów tzw. „strzelców przy Murze Berlińskim” usatysfakcjonowały nielicznych. Za charakterystyczną należy raczej uznać wypowiedź Bärber Bohley, znanej niemieckiej malarki, w latach osiemdziesiątych działaczki NRD-owskiej opozycji demokratycznej: „oczekiwaliśmy sprawiedliwości, a otrzymaliśmy państwo prawa”. Ta bardzo smutna konstatacja zmusza do refleksji.
Czy pomiędzy materialnie pojętą sprawiedliwością a formalnymi wymogami państwa prawa rzeczywiście istnieje nieprzezwyciężalna sprzeczność?
Czy młodego enerdowskiego żołnierza należy traktować jako współuczestnika systemu bezprawia, czy też raczej uznać go za ofiarę zbrodniczej indoktrynacji?
Jak uniknąć sytuacji, w której głównymi beneficjentami ochrony praw człowieka stają się nagle osoby, które w przeszłości rażąco te prawa łamały?
W jakim kierunku rozwijać prawo na poziomie krajowym i międzynarodowym, by sprostało ono wyzwaniom okresu transformacji i nie wpadło w pułapkę własnych samoograniczeń?
Książka Odpowiedzialność za Mur stanowi próbę odpowiedzi na te pytania.