Dariusz Szpoper
ISBN 978-83-89356-43-7, twarda oprawa, 488 stron, Gdańsk 2009
Konstancja Skirmuntt, o której poglądach i działalności traktuje książka Dariusza Szpopera, należała do wąskiego grona publicystów i działaczy politycznych przełomu XIX i XX wieku, którzy swoją postawą starali się moderować relacje pomiędzy narodami zamieszkałymi od wieków na terenach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. „Dane jej było – pisze autor – funkcjonować w czasach dla Litwy szczególnych, w dusznej i mrocznej atmosferze carskich represji, które ogarnęły kraj po klęsce z 1863 roku, w dobie budzenia się do pełni życia odwiecznego etnicznego żywiołu i krystalizacji narodowego pierwiastka litewskiego, a także po wydarzeniach lat 1914-1921, gdy Pińsk, miasto, z którym na wiele dziesięcioleci związał ją los, znalazł się w granicach odrodzonego Państwa Polskiego. Już od dzieciństwa konsekwentnie podkreślała zarówno swoją litewską tożsamość narodową wywiedzioną z głębokiego umiłowania dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego, jak też olbrzymie przywiązanie do dorobku jego kulturowej, czerpiącej z inspiracji chrystianizmu, par excellence okcydentalnej tradycji, na którą tak silnie oddziaływały także przez Polskę wpływy Zachodu Europy.
W dobie tworzenia się nowożytnego języka litewskiego przypominała patriotom swego kraju, iż także polszczyzna jest w nim równoprawnym narzędziem werbalnej komunikacji i dla olbrzymiej liczby Litwinów, obywateli byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego jawi się nie tylko jako swoista, od wieków funkcjonująca lingua Franca, ale też stanowi mowę ich rodzinnego domu. Dążyła też, czasem wbrew prawie wszystkim i wszystkiemu, by wzajemne litewsko-polskie relacje były wolne od wszelkich przejawów nacjonalizmu i symptomów hegemonistycznego myślenia”.